Błona śluzowa kanału szyjki macicy składa się z delikatnych, wydzielających śluz czerwonych komórek, zwanych nabłonkiem walcowatym. U ujścia szyjki wyściółka ta ulega zmianie w mocniejszą różowawą tkankę, zwaną nabłonkiem płaskim, który pokrywa zewnętrzną część szyjki i pochwę. Pod wpływem hormonów wydzielanych w toku prawidłowego cyklu miesiączkowego, w następstwie ciąży lub stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych może dochodzić do pewnego powiększania się szyjki i uwypuklania się jej wnętrza wraz z delikatnym nabłonkiem walcowatym. Jest to zjawisko naturalne i na ogół nie prowadzi do żadnych problemów. Nabłonek walcowaty może jednak lekko krwawić po stosunku płciowym, a ponadto jest podatny na zakażenie. Z czasem zostaje on pokryty przez rozrastający się bardziej odporny nabłonek płaski.
Nadżerka
W pewnej grupie kobiet występuje stan zwany nadżerką szyjki macicy: delikatna czerwonawa tkanka (zwana nabłonkiem walcowatym), wyściełająca wnętrze szyjki macicy pod wpływem kwaśnego śluzu wytwarzanego przez pochwę przekształca się w grubszą różowawą tkankę (nabłonek płaski), która zwykle wyścieła pochwę oraz zewnętrzną część szyjki. Zmiana tkanki jednego typu w inny nosi nazwę metaplazji. Na ogół nie wiąże się to z żadnym zagrożeniem, jednak u jednej na 250 kobiet z nieznanych przyczyn w obszarze metaplazji dochodzi do nieprawidłowego podziału komórek. Mówi się wtedy o dysplazji szyjki macicy.
Zapobieganie
W przypadku regularnego poddawania się badaniom ginekologicznym i wymazom z szyjki macicy, co pozwala wykryć ewentualne poważniejsze zmiany, nie ma potrzeby żadnego leczenia. Jeśli jednak pojawia się nieprawidłowa wydzielina z pochwy lub krwawienie pomiędzy miesiączkami, należy się zwrócić do lekarza. Takim samym wskazaniem jest występowanie krwawienia po stosunku płciowym. Gdy badanie wykaże obecność nadżerki, lekarz pobierze wymaz, by stwierdzić, czy chodzi o dysplazję szyjki macicy. Czasem pobiera się też wymaz z górnej części pochwy w celu wykrycia ewentualnego zakażenia.
Każda aktywna seksualnie kobieta powinna być poddawana wymazowi z szyjki macicy (zwanemu też metodą Papanicolaou) przynajmniej co 5 lat (zwykle jednak częściej). Wymaz z szyjki macicy może wykryć stan prowadzący w przyszłości do raka. Po wprowadzeniu do pochwy wziernika, za pomocą szpatułki zeskrobuje się niewielką ilość komórek. Ujemny wynik badania oznacza, że komórki są prawidłowe, natomiast wynik dodatni dowodzi, że wśród nich znajdują się komórki zmienione. W razie uzyskania niepewnych wyników test się powtarza. Gdy wykryto nieprawidłowe komórki, pacjentkę poddaje się badaniu kolposkopowemu. Kolposkop to urządzenie optyczne ze szkłem powiększającym, które po wprowadzeniu do pochwy umożliwia bezpośrednie obejrzenie nieprawidłowych tkanek i wykonanie biopsji - pobranie małego ich fragmentu do badania. Od zaawansowania dysplazji zależy decyzja, czy konieczne jest podjęcie leczenia.
Ryzyko i zagrożenia związane z nadżerką
Istnieje pewne ryzyko, iż niektóre rodzaje dysplazji mogą przekształcić się w raka szyjki macicy. Regularne badania wymazów z szyjki macicy mogą zatem zapobiec nowotworowi dzięki wczesnemu wykryciu zmian przedrakowych.
Leczenie nadżerki
Gdy po badaniu objawy nie ustępują, uwypuklający się nabłonek walcowaty niszczy się metodą przyżegania elektrycznego lub zamrażania; umożliwia to pokrycie tego obszaru przez nabłonek płaski. Przyżeganie nie powoduje bólu i wykonuje się je często w warunkach ambulatoryjnych lub podczas krótkotrwałego pobytu w szpitalu. Przez następne 2-3 tygodnie występuje zwykle obfita wodnista wydzielina, dowodząca gojenia się tkanek. Po jej ustaniu można bezpiecznie podjąć kontakty seksualne.
Jeśli kolposkopia ujawni wczesne lub potencjalne zmiany nowotworowe w komórkach wyściełających szyjkę macicy, tkankę tę trzeba usunąć lub zniszczyć. Osiąga się to wieloma metodami, zwykle podczas prostego zabiegu ambulatoryjnego. Najczęściej korzysta się z lasera lub przyżegania elektrycznego, rzadziej konieczne okazuje się usunięcie sporego obszaru tkanek szyjki macicy, zwane konizacją. W bardzo rzadkich przypadkach, gdy zachodzi konieczność konizacji, szyjka ulega osłabieniu lub zbliznowaceniu, co potem może stwarzać problemy podczas ciąży. Gdy kobieta po takim zabiegu zajdzie w ciążę, koniecznie trzeba powiadomić lekarza o przebyciu konizacji. Nawroty zmian w nabłonku szyjki macicy stanowią wskazanie do usunięcia macicy u kobiet, które nie przewidują już powiększenia rodziny. Po leczeniu dysplazji szyjki macicy konieczne jest poddawanie się wymazom z szyjki dwa razy w ciągu roku przez następne 2 lata, a potem raz na rok, by w porę podjąć leczenie ewentualnego nawrotu.
Pojęcia
Przyżeganie elektryczne
Metoda niszczenia tkanek ciała przez wytwarzanie ciepła związanego z przepuszczaniem przez nie prądu elektrycznego. Przyżeganie mozna wykorzystać do usuwania zmian skórnych, np. brodawek.
Kolposkopia
Zalecana wtedy, gdy badanie cytologiczne wykaże jakieś nieprawidłowości (np. ślady infekcji) oraz wtedy, gdy kobieta skarży się na upławy lub świąd pochwy. Lekarz skieruje wtedy na kolposkopię, jeśli powtórzona po kilku miesiącach cytologia ujawni tę sama lub większą ilość zmienionych komórek albo wykaże poważniejsze uszkodzenie nabłonka. Temu badaniu muszą również poddać się kobiety zarażone wirusem HIV, u których wykryto jakieś nieprawidłowości w budowie komórek nabłonka.
Nadżerka
W pewnej grupie kobiet występuje stan zwany nadżerką szyjki macicy: delikatna czerwonawa tkanka (zwana nabłonkiem walcowatym), wyściełająca wnętrze szyjki macicy pod wpływem kwaśnego śluzu wytwarzanego przez pochwę przekształca się w grubszą różowawą tkankę (nabłonek płaski), która zwykle wyścieła pochwę oraz zewnętrzną część szyjki. Zmiana tkanki jednego typu w inny nosi nazwę metaplazji. Na ogół nie wiąże się to z żadnym zagrożeniem, jednak u jednej na 250 kobiet z nieznanych przyczyn w obszarze metaplazji dochodzi do nieprawidłowego podziału komórek. Mówi się wtedy o dysplazji szyjki macicy.
Zapobieganie
W przypadku regularnego poddawania się badaniom ginekologicznym i wymazom z szyjki macicy, co pozwala wykryć ewentualne poważniejsze zmiany, nie ma potrzeby żadnego leczenia. Jeśli jednak pojawia się nieprawidłowa wydzielina z pochwy lub krwawienie pomiędzy miesiączkami, należy się zwrócić do lekarza. Takim samym wskazaniem jest występowanie krwawienia po stosunku płciowym. Gdy badanie wykaże obecność nadżerki, lekarz pobierze wymaz, by stwierdzić, czy chodzi o dysplazję szyjki macicy. Czasem pobiera się też wymaz z górnej części pochwy w celu wykrycia ewentualnego zakażenia.
Każda aktywna seksualnie kobieta powinna być poddawana wymazowi z szyjki macicy (zwanemu też metodą Papanicolaou) przynajmniej co 5 lat (zwykle jednak częściej). Wymaz z szyjki macicy może wykryć stan prowadzący w przyszłości do raka. Po wprowadzeniu do pochwy wziernika, za pomocą szpatułki zeskrobuje się niewielką ilość komórek. Ujemny wynik badania oznacza, że komórki są prawidłowe, natomiast wynik dodatni dowodzi, że wśród nich znajdują się komórki zmienione. W razie uzyskania niepewnych wyników test się powtarza. Gdy wykryto nieprawidłowe komórki, pacjentkę poddaje się badaniu kolposkopowemu. Kolposkop to urządzenie optyczne ze szkłem powiększającym, które po wprowadzeniu do pochwy umożliwia bezpośrednie obejrzenie nieprawidłowych tkanek i wykonanie biopsji - pobranie małego ich fragmentu do badania. Od zaawansowania dysplazji zależy decyzja, czy konieczne jest podjęcie leczenia.
Ryzyko i zagrożenia związane z nadżerką
Istnieje pewne ryzyko, iż niektóre rodzaje dysplazji mogą przekształcić się w raka szyjki macicy. Regularne badania wymazów z szyjki macicy mogą zatem zapobiec nowotworowi dzięki wczesnemu wykryciu zmian przedrakowych.
Leczenie nadżerki
Gdy po badaniu objawy nie ustępują, uwypuklający się nabłonek walcowaty niszczy się metodą przyżegania elektrycznego lub zamrażania; umożliwia to pokrycie tego obszaru przez nabłonek płaski. Przyżeganie nie powoduje bólu i wykonuje się je często w warunkach ambulatoryjnych lub podczas krótkotrwałego pobytu w szpitalu. Przez następne 2-3 tygodnie występuje zwykle obfita wodnista wydzielina, dowodząca gojenia się tkanek. Po jej ustaniu można bezpiecznie podjąć kontakty seksualne.
Jeśli kolposkopia ujawni wczesne lub potencjalne zmiany nowotworowe w komórkach wyściełających szyjkę macicy, tkankę tę trzeba usunąć lub zniszczyć. Osiąga się to wieloma metodami, zwykle podczas prostego zabiegu ambulatoryjnego. Najczęściej korzysta się z lasera lub przyżegania elektrycznego, rzadziej konieczne okazuje się usunięcie sporego obszaru tkanek szyjki macicy, zwane konizacją. W bardzo rzadkich przypadkach, gdy zachodzi konieczność konizacji, szyjka ulega osłabieniu lub zbliznowaceniu, co potem może stwarzać problemy podczas ciąży. Gdy kobieta po takim zabiegu zajdzie w ciążę, koniecznie trzeba powiadomić lekarza o przebyciu konizacji. Nawroty zmian w nabłonku szyjki macicy stanowią wskazanie do usunięcia macicy u kobiet, które nie przewidują już powiększenia rodziny. Po leczeniu dysplazji szyjki macicy konieczne jest poddawanie się wymazom z szyjki dwa razy w ciągu roku przez następne 2 lata, a potem raz na rok, by w porę podjąć leczenie ewentualnego nawrotu.
Pojęcia
Przyżeganie elektryczne
Metoda niszczenia tkanek ciała przez wytwarzanie ciepła związanego z przepuszczaniem przez nie prądu elektrycznego. Przyżeganie mozna wykorzystać do usuwania zmian skórnych, np. brodawek.
Kolposkopia
Zalecana wtedy, gdy badanie cytologiczne wykaże jakieś nieprawidłowości (np. ślady infekcji) oraz wtedy, gdy kobieta skarży się na upławy lub świąd pochwy. Lekarz skieruje wtedy na kolposkopię, jeśli powtórzona po kilku miesiącach cytologia ujawni tę sama lub większą ilość zmienionych komórek albo wykaże poważniejsze uszkodzenie nabłonka. Temu badaniu muszą również poddać się kobiety zarażone wirusem HIV, u których wykryto jakieś nieprawidłowości w budowie komórek nabłonka.