Rys historyczny:
Wybrane kurtyzany znane z historii
Do XVII wieku i wiek XVII
Wiek XVIII i XIX
Kurtyzana (
wł. cortegiana, z
fr. courtisane) – słowo to oznaczało właściwie damę
dworu. Jako „kobieta lekkich obyczajów” termin
kurtyzana zaczął funkcjonować dopiero w
Odrodzeniu. Kurtyzany to
prostytutki spędzające życie w wielkim świecie pozostające na utrzymaniu możnych kochanków
[1].
W społeczeństwach
feudalnych, dwór był ośrodkiem
rządu, jak i miejscem rezydowania
monarchy. Życie społeczne i polityczne często całkowicie łączyło się ze sobą. Przed okresem
renesansu, kurtyzany świadczyły usługi przekazywania dygnitarzom informacji, których ze względu na poufność nie chciano ujawniać sługom. W Europie okresu renesansu, kurtyzany odgrywały bardzo ważną rolę w wyższych klasach społecznych. Jako że ówcześnie w zwyczaju było, że małżonkowie par monarszych wiedli odrębne życie – zawierając małżeństwo dla zachowania linii pokrewieństwa rodowego i dla zabezpieczenia aliansów politycznych – mężczyźni, jak i kobiety często szukali towarzystwa i zaspokojenia wśród innych osób z dworu. Początkowo więc bycie kurtyzaną oznaczało: być lub rezydować na dworze, następnie: spełnianie wyżej wspomnianej roli kurtyzany, aż w końcu: poświęcanie komuś uwagi jako kochanek (lub odpowiednio kochanka). Najbardziej intymną towarzyszkę (towarzysza) władcy nazywano faworytą (
faworytem).
W czasach renesansu, włoskim słowem
cortigiana (żeński rodzaj słowa
cortigiano) zaczęto nazywać
metresę władcy, a następnie bardzo dobrze wykształcone, niezależne kobiety lekkich obyczajów, ostatecznie wyuczone tancerki i śpiewaczki, szczególnie te, które pozostawały w związkach z bogatymi, obdarzonymi władzą mężczyznami, którzy oferowali im luksusy i odpowiedni status w zamian za towarzystwo. Do języka angielskiego słowo
courtesan trafiło z języka włoskiego poprzez zapożyczenie w XVI wieku z języka francuskiego formy
courtisane, co znaczyło wówczas przede wszystkim metresę lub
prostytutkę.
Męskim odpowiednikiem, porównywalnym z kurtyzaną, był włoski
cicisbeo, francuski kawaler na usługach
chevalier servant i hiszpański
cortejo lub
estrecho. W XVIII wieku kawaler na usługach zamężnych dam był zjawiskiem powszechnym.
Współcześnie termin ‘kurtyzana’ stosowany jest też
eufemistycznie na określenie kobiety parającej się prostytucją, szczególnie wówczas gdy otacza się bogatymi klientami.
Kurtyzany stały się niezwykle popularne w epoce
Odrodzenia. Kurtyzanami często były aktorki, śpiewaczki, tancerki. Budziły one duże zainteresowanie i były pociągające erotycznie nie tylko z powodu ładnego ciała czy inteligencji; dodatkowo niezwykłą atrakcję stanowiło oglądanie ich na scenie dworskiej w czasie przedstawień. Tym bardziej, że zawód aktorki był wówczas dość nowy, gdyż uprzednio uprawiali go z reguły mężczyźni. Wyraz kurtyzana uzyskał znaczenie „prostytutka wysokiej rangi” w XV i XVI wieku we
Francji i
Włoszech. Przyczynił się do tego fakt, że wiele dam zgromadzonych na dworach
renesansowych książąt świeckich i duchownych zbyt szczodrze szafowało swoimi łaskami i wdziękami, przy czym nie wzbraniało się przed materialnym rewanżem ze strony mężczyzn. Równocześnie szczególnie piękne i ambitne prostytutki naśladowały strojem i stylem życia damy dworu, w ten sposób zaspokajając potrzeby możnych mężczyzn.
Klasycznym wzorem kurtyzan były
hetery z
greckiego antyku, które również były luksusowymi utrzymankami greckich
mężów stanu,
władców,
filozofów i bogaczy.
Spis
rzymskich prostytutek pochodzący z około 1500 roku posługuje się wyrazem kurtyzana w odniesieniu do wszystkich prostytutek. Najwyższa ich klasa nazywana była
honeste cortigane (czcigodne dziewki) lub
cortesane tamose (sławne dziewki). Do tej klasy zaliczano około 200 ladacznic, które stanowiły znikomą mniejszość wobec 6800
cortesane puttane (kurtyzan – dziwek) lub
Della minor sorte (pośledniejszego rodzaju). Na ogół pod pojęciem kurtyzana rozumiano wolną prostytutkę, która w przeciwieństwie do prostytutki pracującej w
domu publicznym – przyjmowała klientów we własnym, eleganckim mieszkaniu, przy czym klienci ci byli mniej liczni, ale za to o wiele bogatsi. W XVI wieku kurtyzany najliczniej były spotykane w Rzymie i
Wenecji. Tam bowiem znajdowały się odpowiednie warunki dla przodującej elity prostytutek zapewniając im luksus, różne ekstrawagancje i możliwość wyżycia się. W Wenecji zatrzymywali się przede wszystkim przejezdni, bogaci, obcy
kupcy i
patrycjusze, którzy chcieli zakosztować radości życia. W Rzymie natomiast ośrodek luksusowego życia stanowił dwór
papieski, liczni
kardynałowie, świeccy urzędnicy papiescy,
arystokracja i
dyplomaci. Włoskie kurtyzany zawdzięczały swoją niemal legendarną sławę uduchowionemu erotycznemu wyrafinowaniu. Dotyczy to zwłaszcza najbardziej wykształconych z nich, takich jak Imperia (zob.
statua Imperii), żyjąca na przełomie XV i XVI wieku, którą
Fabio Chigi (późniejszy papież
Aleksander VII) nazwał najszlachetniejszą dziewką Rzymu. Dotyczyło to również
Veroniki Franco,
wenecjanki, żyjącej w drugiej połowie XVI wieku, która była przyjaciółką
Tintoretta i króla
Henryka III francuskiego.
Styl kurtyzan włoskich stał się wzorem dla prostytutek we
Francji. Słuchając rady
Pietra Aretino,
Katarzyna Medici, która została królową Francji w roku 1540, sprowadziła do
Paryża dowcipną
wenecjankę Zufolinę, aby zapoznała ją i jej damy dworu z wyrafinowanymi tajemnicami sztuki miłości. W
Lyonie Zuzanna z Florencji ustanowiła przyczółek kurtyzan i przekonała
Henryka z Nawarry, męża
Katarzyny Medici, o zaletach erotyki włoskiej. Angela Greca, która przez
Pietro Anretina uznana została za najbardziej wyrafinowaną znawczynię techniki miłosnej wśród kurtyzan rzymskich, została „porwana” do Francji przez bankiera Bonvisi. Francuzki były pojętnymi uczennicami i wkrótce Francja, jeśli chodzi o kurtyzany, nie była już krajem „rozwijającym się”. Największe trumfy wśród kurtyzan święciły w XVII wieku
Ninon de Lenclos i w XVIII wieku
hrabina Dubarry.
Kurtyzany niekoniecznie musiały mieć stosunki płciowe ze swoimi klientami, czasami wystarczała sama rozkosz patrzenia na nie. Od tego rodzaju rozrywek nie stroniły także w okresie renesansu kręgi kościelne. Bucardo, sekretarz papieża Aleksandra VI Borgii, w swoim pamiętniku pisał: Po kolacji, w której uczestniczył papież, wpuszczono około 50 kurtyzan, które tańczyły ze służącymi lub zaproszonymi gośćmi, początkowo ubrane, później całkowicie się rozbierały. Papież, jego syn i córka Lukrecja rzucali między nich kasztany i cieszyli się, gdy biedni wyrywali je sobie z rąk. W końcu papież wymyślił inną grę jako ukoronowanie tych uciech: walki miłosne, w których najsilniejszy – oprócz tego, że posiadał odpowiednią dziewczynę, obdarzany był jeszcze nagrodą.
Oprócz
Włoch i
Francji kurtyzany dużą rolę odgrywały także w
Hiszpanii. Francisco Delicado, autor hiszpańskiego dzieła erotycznego zatytułowanego
La Lozana Andaluza wydanego w
Wenecji w roku 1528 opisuje historię
andaluzyjskiej kurtyzany w
papieskim Rzymie[2].
